Uluslararası Ticaret ve Tedarik Zincirlerinin Dijitalleşmesi: Zorluklar ve Fırsatlar

Tedarik zincirleri ve uluslararası ticaret, küresel ekonominin temel yapı taşlarıdır. Ancak, bu sistemlerin organizasyonu, karmaşık bir bilgi alışverişi ağına dayanır.

Ticaretin kamu ve özel sektörden birçok aktörü içerdiği göz önünde bulundurulduğunda, verimlilik sorunları ve operasyonel zorluklar da kaçınılmaz hale gelir.

Tedarik zinciri, bir organizasyonun tüketicilere mal veya hizmet sunabilmek için gerçekleştirdiği faaliyetlerin tümünü kapsayan bir ağdır. Bu süreç, malzemelerin temin edilmesinden ürünün üretilmesine ve nihai kullanıcıya teslim edilmesine kadar her aşamayı içerir.

Tedarik zinciri yönetimi, bu aşamaların her birini koordine ederek teslim süresi (lead time) ve müşteri memnuniyetini en üst düzeye çıkarmayı hedefler.

Tedarik zincirleri, müşteri taleplerine cevap vermeyi amaçlarken, değer zincirleri, tedarik zincirindeki her aşamada ürüne değer katmayı hedefler.

Değer zincirlerinin amacı, bir şirkete rekabet avantajı sağlamaktır. Her iki kavram birbirine bağlı olsa da, tedarik zinciri daha çok lojistik ve operasyonel süreçlerle ilgilenirken, değer zinciri stratejik bir değer yaratma sürecidir.

Tedarik zinciri, bir organizasyonun mal veya hizmetleri tüketiciye ulaştırmak için gerçekleştirdiği faaliyetlerin bütünüdür. Bu süreç, malzemelerin temin edilmesinden ürünün üretilmesine ve nihai kullanıcıya teslim edilmesine kadar her aşamayı kapsar. Tedarik zincirinin temel unsurları şunlardır:

• Ürün Akışı: Hammaddelerin tedarik edilmesinden nihai ürünün müşteriye teslimine kadar olan süreç.
• Bilgi Akışı: Tedarik zincirindeki aktörler arasında gerçekleşen bilgi paylaşımı.
• Finans Akışı: Ödemeler, krediler ve diğer finansal işlemler.

Bu akışlar, tedarik zincirinin her aşamasında eş zamanlı olarak gerçekleşir ve verimliliği etkiler. Küreselleşen dünyada tedarik zincirleri giderek daha karmaşık hale gelmiş ve dünya çapında birçok ülke ve şirket birbirine bağlı hale gelmiştir.

Birçok ürün, artık "dünyada üretilmiş" olarak tanımlanmaktadır. Apple'ın iPhone'u, bu durumun klasik bir örneğidir. Şirket, iPhone'u Kaliforniya'da tasarlamakta, altı kıtada 43 ülkeden tedarikçilerden bileşenler almakta, parçaları montaj için fabrikalara göndermekte ve nihayetinde tamamlanan iPhone'ları dünya genelindeki perakendecilere sevk etmektedir.

Bu tür küresel tedarik zincirleri, dünya çapındaki birçok aktörü içerdiğinden, tedarik zinciri yöneticilerinin rolleri daha da karmaşıklaşmaktadır. Artık yalnızca bireysel şirketler değil, birden fazla işletmeden oluşan tedarik zincirleri de birbirleriyle rekabet etmektedir.

Tedarik zincirindeki verimsizlikler, karmaşıklıkla doğrudan ilişkilidir. Ticaret finansmanı işlemleri genellikle 20'den fazla tarafı içerir ve sürecin tamamlanması için 10 ila 20 belge gereklidir. Bu belgelerde yaklaşık 5.000 veri alanı etkileşime girerken, yalnızca %1'lik bir etkileşim değer yaratmaktadır. Ayrıca, bu süreçlerin çoğu "görmezden gel/sonraki tarafa ilet" şeklinde tamamlanmaktadır.

Örnek olarak, bir geminin bir limandan diğerine yönlendirilmesi, bilgi akışındaki verimsizlikler nedeniyle 3-4 gün sürebilmektedir. Bu tür gecikmeler, özellikle kağıt tabanlı ticaret ortamlarında daha belirgin hale gelir. Mallar varış limanına ulaşırken, belgeler hâlâ tedarik zincirinde dolaşımda olabilir, bu da teslimat sürecinde gecikmelere yol açar. Bu verimsizlikler, ek maliyetlere neden olabilir ve belgelerin işlenme maliyeti, konteynerlerin taşınma maliyetinden bile daha yüksek olabilir.

Tedarik zincirinin karmaşıklığı arttıkça, uyumsuzluklar, hata ve dolandırıcılık riski de artmaktadır. Aynı zamanda şeffaflık eksikliği bu sorunları derinleştirir. Çok uluslu şirketler yüzlerce birinci kademe (tier-one) tedarikçiye sahip olabilir ve bu tedarikçilerin her biri, yüzlerce ikinci kademe (tier-two) tedarikçiye bağlanabilir. Bu kadar büyük bir tedarikçi ekosisteminde, şeffaflık büyük bir sorun haline gelir.

COVID-19 pandemisi, bu zorlukları daha da görünür hale getirmiştir. Şeffaflık eksikliği, özellikle küresel krizler ve belirsizlikler dönemlerinde tedarik zincirlerinin daha kırılgan hale gelmesine yol açar. Tedarik zincirinin durumunu anlamak, şoklara karşı dayanıklılığı artırmak için kritik öneme sahiptir.

Dijitalleşme, tedarik zincirindeki verimsizlikleri ortadan kaldırmak ve şeffaflığı artırmak için önemli bir çözüm yoludur. Dijital teknolojiler, bilgi akışını hızlandırarak belgelerin dijital ortamda işlenmesini sağlar. Bu sayede tedarik zincirindeki gecikmeler ve maliyetler azaltılabilir. Aynı zamanda şeffaflık sağlanarak, dolandırıcılık ve hata riski en aza indirilebilir.

McKinsey'nin raporuna göre, tedarik zinciri kesintileri artık daha sık ve daha şiddetli hale gelmiştir. Bir ay veya daha uzun süren kesintiler, her 3,7 yılda bir ortalama olarak meydana gelmektedir. Dijitalleşme, şirketlerin tedarik zincirlerine dair daha iyi bir görünürlük kazanmalarını ve gelecekteki krizlere karşı daha dayanıklı olmalarını sağlar.

Uluslararası ticaretin ve tedarik zincirlerinin organizasyonu giderek daha karmaşık hale gelirken, dijitalleşme, bu sürecin daha verimli ve şeffaf bir şekilde işlemesini sağlayabilir. Ticaret anlaşmaları ve dijital ekonomi anlaşmalarının dijitalleşme üzerindeki etkileri, daha sağlam ve dayanıklı bir küresel ekonomi inşa etmek için büyük bir fırsat sunmaktadır.