Uluslararası Tedarik Zincirleri: Dört Sektörde Küresel Ticaret Modellerinin Analizi

UNCTAD'ın (BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı) Mart 2023 tarihli, ‘’ International supply networks: A portrait of global trade patterns in four sectors’’ isimli çalışmasında; dört sektördeki uluslararası tedarik ağlarının gelişimini incelemiştir:

• İletişim Ekipmanları
• Elektrikli Makineler
• Motorlu Taşıtlar
• Tekstil ve Hazır Giyim

Genel olarak, çalışmanın sonuçları, tedarik ağlarının 2005 yılından bu yana önemli ölçüde geliştiğini ve bu değişimlerin büyük bir kısmının 2005-2015 döneminde gerçekleştiğini göstermektedir. Bu dönemde, dört ağın tamamında uzak depolama ve küresel değer zincirlerinin büyümesi temel eğilimler olarak öne çıkmıştır. Ancak, 2015'ten itibaren ağların gelişimi yavaşlamış ve farklı yönelimler ortaya koymuştur. Analiz, ayrıca, dört tedarik ağının yapısında ve analiz dönemi boyunca geçirdikleri evrimde belirgin farklılıklar bulunduğunu da ortaya koymaktadır.

İletişim ekipmanları tedarik ağı, özellikle 2015'ten itibaren Çin'in baskın olduğu sınırlı sayıdaki merkeze yüksek derecede bağımlılık sergilemektedir. Bu ağ, büyük ölçüde Doğu Asya ekonomileri tarafından şekillendirilmiş olup, 2021 itibarıyla Çin, Hong Kong ve Tayvan ekonomilerine güçlü bir şekilde dayanmaktadır. Bu üç ekonomi dışında, özellikle 2015 sonrası dönemde ağdaki önemi belirgin şekilde artan tek ekonomi Vietnam olmuştur.

Ayrıca, iletişim ekipmanları tedarik ağı, 2015'ten bu yana bazı "nearshoring" (yakın tedarik) ve "friend-shoring" (dost tedarik) eğilimleri göstermeye başlamıştır.

Elektrikli makine tedarik ağı, 2005 yılından bu yana önemli değişimler yaşamıştır. 2005 yılında, bu ağ büyük ölçüde iki kutuplu bir yapıya sahipti ve Amerika Birleşik Devletleri etrafında şekillenen Kuzey Amerika ağı ile Almanya merkezli Avrupa ağı tarafından domine ediliyordu.

Ancak, 2021 itibarıyla ağ, merkezinde Çin'in yer aldığı ve diğer Asya ekonomilerinden destek alarak kendi tedarik ağını oluşturduğu üç kutuplu bir yapıya dönüşmüştür. Çin, Güney Kore, Vietnam ve bazı Doğu Avrupa ülkelerinin bu ağdaki önemi 2005'ten bu yana belirgin şekilde artmıştır.

Elektrikli makine tedarik ağı, 2015 sonrası dönemde "farshoring" (uzak tedarik) eğilimiyle şekillenmeye devam etmiş, ancak sınırlı ölçüde de olsa "friend-shoring" (dost tedarik) eğilimleri göstermiştir.

Motorlu taşıtlar tedarik ağı, 2021 itibarıyla büyük ölçüde Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri merkezli iki eksenli yapısını korumaktadır. Ancak, Çin bu ağda giderek daha önemli bir rol üstlenmeye başlamıştır. Avrupa merkezli kutup açısından, Doğu Avrupa ülkelerinin bu ağa katılımı artmış ve bu katkılar büyük ölçüde Almanya ile bağlantılı olmuştur. Öte yandan, İngiltere’nin bu ağdaki önemi, muhtemelen Brexit'in etkisiyle, son yıllarda azalmıştır. Kuzey Amerika merkezine bakıldığında ise, Meksika'nın motorlu taşıt tedarik ağındaki önemi artarken, Kanada'nın önemi azalmıştır.

Bu ağ, son yıllarda belirgin bir şekilde "far-shoring" (uzak tedarik) eğilimi göstermeye devam etmiş olup, "friend-shoring" (dost tedarik) eğilimlerine dair herhangi bir kanıt sunmamaktadır.

Tekstil ve hazır giyim sektörünün uluslararası tedarik ağı, 2021 itibarıyla nispeten merkezsiz yapısını korumaktadır. Bu ağın ana kutupları Çin ve Vietnam'dır. 2005 yılından bu yana, Bangladeş, Kamboçya, Hindistan ve Pakistan bu ağda önemli merkezler haline gelmiştir, ancak bu durum büyük ölçüde Çin ile olan bağlantılarından kaynaklanmaktadır.

Öte yandan, birçok yüksek gelirli ülkenin tedarik zincirindeki ağırlığı 2005'ten bu yana azalmıştır. Bu tedarik ağı, özellikle 2015'e kadar belirgin "far-shoring" (uzak tedarik) eğilimleri sergilemiş, ancak 2015 sonrasında "nearshoring" (yakın tedarik) eğilimleri göstermemiştir. Bununla birlikte, 2015'ten bu yana bazı "friend-shoring" (dost tedarik) eğilimleri gözlemlenmiştir.

Genel olarak, çalışmanın bulguları, uluslararası tedarik ağlarının son birkaç yılda daha merkezsiz bir yapıya kavuştuğunu göstermektedir. Ancak, birçok ağ hala sınırlı sayıda ülkenin hakimiyetinde kalmaya devam etmekte ve gelişmiş ekonomilerdeki tedarikçiler ile Doğu Asya ülkeleri birçok ağda baskın rollerini sürdürmektedir. Çalışma, aynı zamanda, en son ticaret istatistiklerinde "nearshoring" (yakın tedarik) ve "friend-shoring" (dost tedarik) eğilimlerine dair bazı sınırlı kanıtlar sunmaktadır. Tedarik zincirlerinin yeniden yapılanmasının yıllar alabileceği göz önüne alındığında, bu durum şaşırtıcı değildir.

Mevcut küresel ticaret modellerinde anlamlı bir değişiklik, yeni güvenilir tedarikçilerin bulunmasını ve bu yeniden yapılanmayı destekleyecek gerekli ticaret altyapısının oluşturulmasını gerektirecektir. Bu bağlamda, analizin ortaya koyduğu sınırlı kanıtların, henüz gerçekleşmemiş olan daha geniş kapsamlı değişimlerin başlangıcına işaret etmesi olasıdır.

Çalışmanın bir diğer genel bulgusu, gelişmiş ülkeler ve Doğu Asya ekonomilerinin tedarik ağlarındaki hakimiyetlerini sürdürürken, Latin Amerika ve Afrika ülkelerinin, ara girdi ticaretinde bile kayda değer bir varlık gösterememiş olmalarıdır.

Uluslararası tedarik ağlarının yapısındaki değişimlerin sunduğu fırsatlar, büyük ölçüde teknolojik yeniliklere ve ticaret maliyetlerinin düşürülmesine bağlı olacaktır. Bu bağlamda, teknolojilerin benimsenmesini kolaylaştıracak yatırımlar ve ortaklıklar, ticaret altyapısına yönelik iyileştirmeler ile ticaretle ilgili düzenlemelerde şeffaflık ve işbirliğinin artırılması, gelişmekte olan ekonomilerin tedarik ağlarına entegrasyonu açısından kritik bir öneme sahiptir.

Kaynak: UNCTAD Working Paper - International supply networks: A portrait of global trade patterns in four sectors