11.03.2024
Kızıldeniz ve Süveyş Kanalı Krizi: Tedarik Zincirlerine Etkileri
Kriz büyük ölçüde Asya ve Avrupa arasındaki güzergâhlarda hareket eden kargoları etkilemekte olup, bu durum Asya-Pasifik bölgesinden ara mal ithalatına dayanan inşaat, otomotiv, kimya ve makine gibi sektörlerin tedarik zincirlerini sekteye uğratma potansiyeline sahiptir. Kesinti aynı zamanda enerji arzı ve güvenliğini, gıda güvenliğini ve çevresel sürdürülebilirliği de olumsuz yönde etkileyebilir.
Kasım 2023'te başlayan Kızıldeniz ve Süveyş Kanalı krizi, malların serbest dolaşımını ve birbiri ile iç içe geçmiş küresel tedarik zincirleri dinamiklerini tehdit etmeye devam ediyor.
Kızıldeniz'deki kriz; Panama Kanalı'ndaki gemi geçişlerini halihazırda kısıtlayan ve Ukrayna'daki savaşın Karadeniz'deki trafiği etkilemesine neden olan sorunların üzerine eklenmiştir. Önemli uluslararası deniz geçitlerindeki bu kesintilerin; devam etmesi halinde küresel tedarik zincirlerinde daha büyük sarsıntılara neden olması muhtemeldir. Uluslararası deniz taşımacılığını etkileyen bu aksaklıklar, küresel denizcilik ağlarını yeniden şekillendirme ve dünya ticaret haritasını yeniden yapılandırma potansiyeline sahip görünüyor.
Aylık geçişlerdeki düşüş, üst üste gelen sorunların büyüklüğünü ve bunların hem Süveyş Kanalı hem de Panama Kanalı üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır. Her iki kanalda da geçişler şu anda zirve noktalarına kıyasla %40'tan fazla -Panama Kanalı için neredeyse %50- azalmış durumda. Süveyş Kanalı'nda transit geçişlerdeki düşüşün çoğu son iki ayda meydana gelirken, Panama Kanalı'ndan transit geçişler son iki yıldır azalıyor.
Süveyş Kanalı en önemli küresel boğaz noktalarından ve küresel deniz su kanallarından biridir. Enerji, emtia, tüketim malları ve bileşenlerinin Hint Okyanusu'ndan Akdeniz ve Atlantik'e geçişini sağlamaktadır.
Konteyner ticareti Kanal trafiğine hakim olduğundan, konteyner gemilerinin Süveyş'ten vazgeçip rotalarını Ümit Burnu'na çevirmesiyle krize karşılık verilmiştir. Şubat 2024'ün ilk yarısında Kanal'dan geçen konteyner tonajı %82 oranında düşmüştür.
2023 yılında Süveyş Kanalı'ndan yaklaşık 26.000 gemi geçmiştir. Dökme yük gemileri toplam trafiğin %28'ini oluştururken, bunu petrol tankerleri (%24) ve konteyner gemileri (%23) takip etmiştir. Gros tonaj açısından konteyner gemileri %43 ile en büyük paya sahip olurken, onları petrol tankerleri (%23) ve dökme yük gemileri (%19) takip etmiştir.
2023 yılında küresel deniz konteyner ticaretinin %22'sinin Kanal'dan geçtiği tahmin edilmektedir. Sıvılaştırılmış doğal gaz taşıyıcıları, petrol tankerleri, sıvılaştırılmış petrol gazı taşıyıcıları ve dökme yük gemileri tarafından taşınan hacimler sırasıyla %10, %9, %7 ve %4'tür.
Bugün, özellikle Asya-Avrupa ve Asya-Kuzey Afrika ticareti için Süveyş Kanalı'na benzer bir alternatif bulunmamaktadır.
Diğer taraftan birçok Doğu Afrika ülkesinin dış ticareti büyük ölçüde Süveyş Kanalı'na bağımlıdır. Cibuti'nin dış ticaretin hacminin yaklaşık %31'i ve Sudan'ın %34'ü Süveyş Kanalı üzerinden gerçekleşmektedir. Bu oran Kenya için %15, Tanzanya için %10'dur.
Kızıldeniz'de deniz taşımacılığına yönelik saldırılar ve sektörün tepkisi
Transit geçişlerdeki düşüş, birçok nakliye firmasının yeni güvenlik tehdidine karşı verdikleri tepkiyi yansıtmaktadır. Birçoğu gemilerini özellikle Ümit Burnu çevresindeki alternatif rotalara yönlendirmeyi tercih etmiştir.
Eden Körfezi'ne giren gemi tonajı Aralık 2023'ün ilk yarısı ile Şubat 2024'ün ilk yarısı arasında %70'in üzerinde azalmıştır. Bu arada Ümit Burnu'ndan geçen gemi tonajı %60 oranında artmıştır. 18 Şubat 2024 itibariyle yaklaşık 621 konteyner gemisi Ümit Burnu'ndan geçiş yapmıştır.
Gemilerin rotalarının yeniden belirlenmesi mesafeleri artırmakta ve operasyonel kayıplara neden olmaktadır
Süveyş Kanalı gemilere önemli ölçüde zaman ve mesafe kazandırmaktadır. Örneğin; Suudi Arabistan'daki Ras Tanura limanından Rotterdam'a giden bir petrol tankerinin Süveyş Kanalı üzerinden gitmesi durumunda kat edeceği yol 10.358 km’dir. Aynı gemi Ümit Burnu üzerinden oluşturulan alternatif güzergâhta 17.975 km uzunluğunda yol kat edecektir. Yani Süveyş Kanalı bu gemi için yolculuk uzunluğunu %42 oranında kısaltmaktadır. Benzer şekilde, Singapur'dan Rotterdam'a gönderilen bir konteynerin güzergahı da Ümit Burnu yerine Süveyş'i kullandığında %29 oranında azalmaktadır.
Daha uzun mesafeleri kapsayan rota değişiklikleri, daha fazla gemiye ve gemi taşıma kapasitesine olan ihtiyacı da arttırmaktadır. Örneğin Hindistan ve Avrupa arasındaki bir gidiş dönüş 56 gün sürmekte ve 8 gemi gerektirmektedir. Seferin 63 güne uzaması halinde fazladan bir gemiye daha ihtiyaç duyulacaktır.
Gemilerin Süveyş Kanalı'ndan uzaklaştırılması ve Ümit Burnu çevresine yönlendirilmesi en çok konteyner gemilerini etkilemiştir. Şubat 2024'ün ikinci haftasına kadar 586 konteyner gemisinin rotası değiştirilmiştir. Ekstra miller ve süreler; yakıt masrafları ve zamana duyarlı yüklerde değer kaybı gibi ek maliyetlere dönüşmektedir. Diğer ek maliyetler, korsanlık riski de dahil olmak üzere (Afrika Boynuzu açıklarında) mevcut güvenlik sorunlarından kaynaklanmaktadır.
Bu koşullar; gemileri gecikmeye düşen, sevkiyatı sekteye uğrayan, gemileri hasar gören ve kargoları bozulan şirketlerin sigorta ve yasal taleplerinde artışa neden olmaktadır.
Diğer taraftan; artık daha fazla petrol tankeri de Ümit Burnu'nun etrafından dolaşıyor. Sıvılaştırılmış doğal gaz taşıyan hiçbir gemi şu anda Süveyş Kanalı'nı kullanmıyor.
Süveyş güzergâhına çok fazla bağımlı olmayan ve bu güzergâhtaki aksaklıklardan çok az etkilenen dökme yük ticareti şu ana kadar sınırlı piyasa etkisi gördü. Yine de özellikle tahıl ve soya fasulyesi akışları yeniden yönlendirmeden etkilenmiştir.
Gemi fiyatları ve kiralama ücretleri de Aralık 2023'ten bu yana artmaya başlamıştır.
Kaynak: Marine Benchmark