Temiz Enerji Çağında Öne Çıkan Mineraller
Düşük karbonlu bir geleceğe doğru geçiş süreci devam etmektedir ve bu süreçte kritik öneme sahip olduğu düşünülen bazı madenlerin önemi daha belirgin hale gelmiştir.
Birleşmiş Milletler Genel Sekreter Yardımcısı ve BM Çevre Programı'nın (UNEP) New York Direktörü Ligia Noronha, dünyanın hassas bir denge üzerinde bulunduğunu belirterek; temiz enerji devrimini tetikleyebilecek ve kalkınma yollarını destekleyebilecek enerji geçişi için gerekli mineraller konusuna dikkat çekiyor. Ancak mevcut talebin öneminin ve kapsamının; sömürüye, insan hakları ihlallerine ve çevresel yıkıma da yol açabileceğini belirtiyor.
Binlerce yıl önce ilk kömür parçasının yakılmasından bu yana fosil yakıtlar insanlık tarihinin önemli bir parçası olmuştur. Ancak sürdürülebilirlik hedefleri doğrultusunda dünya, gezegeni ısıtan bu enerji kaynaklarından uzaklaştıkça; lityum, nikel ve kobalt gibi minerallere olan talep de artıyor.
Enerji dönüşümünde öne çıkan geçiş mineralleri, günümüz temiz enerji teknolojilerinin çoğunda kritik hammaddelerdir; rüzgar türbinlerinden elektrikli araçlara kadar birçok alanda kullanılırlar. Ancak bu minerallerin madenciliği ve işlenmesi, çevresel tahribata, biyolojik çeşitliliğin azalmasına, sera gazlarının salınımına ve insan hakları ihlallerine neden olabilir. Ayrıca, bu kaynakların jeopolitik gerilimleri artırabileceği endişesi de mevcuttur.
Hangi mineraller temiz enerji çağının kapılarını aralayabilir?
Dönüşüm mineralleri, genellikle kayaçlarda doğal olarak bulunan ve sürdürülebilir teknolojilerde kullanmak için son derece elverişli olan maddelerdir. Lityum, nikel ve kobalt, elektrikli araçlara enerji sağlayan bataryaların temel bileşenleridir. Nadir toprak elementleri rüzgar türbinlerini ve elektrik motorlarını döndüren mıknatısların bir bileşenidir. Bakır ve alüminyum, enerji nakil hatlarında yüksek miktarlarda kullanılmaktadır.
Enerji geçiş mineralleri nerede bulunur?
Dünya genelinde her bölgede enerji geçiş mineralleri mevcuttur; yine de dünyanın sınırlı sayıda ülkeleri ve şirketleri bu minerallerin sanayide kullanılmasını yönlendiriyor. Nadir toprak elementlerinin en büyük kısmı Çin tarafından çıkartılmakta, Endonezya dünya üzerindeki en fazla nikel üretimini gerçekleştirmekte ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti ise kobalt üretiminde öncü durumda. Enerji geçiş minerallerinin yüksek miktarları, kimi zaman dünyanın en az gelişmiş ülkeleri içinde sayılan, denize kıyısı olmayan bir grup ülkede de bulunmaktadır.
Enerji geçiş mineralleri pazarı büyüyor mu?
Uluslararası Enerji Ajansı'nın verilerine göre, enerji dönüşümü için gerekli minerallerin pazarı büyümekte. 2017 ile 2022 yılları arasında lityum ihtiyacı üçe katlanırken, nikel ihtiyacı %40, kobalt ihtiyacı ise %70 oranında artış göstermiştir.
2010 yılından bu yana, yenilenebilir enerji kullanımının artması nedeniyle, her yeni enerji üretim birimi için gerekli olan standart mineral miktarı %50 oranında artmıştır. Net Sıfır Emisyon hedefine göre, kobalt talebinin 2030 yılına kadar %115 ve lityum talebinin %454 artması bekleniyor.
Eğer dünya yenilenebilir enerji kaynaklarını tam anlamıyla benimseyip, net sıfır karbon salınım hedefine varmak istiyorsa bu minerallere olan talebin 2040 yılına kadar altı kat artış göstermesi bekleniyor. Bu durum, enerji geçiş minerallerinin piyasasının 400 milyar USD‘ı aşan bir değere ulaşmasını sağlayacaktır.
Enerji geçiş minerallerinin çıkarılması, gelişmekte olan ülkelerde ekonomik büyümeyi hızlandırabilir mi?
Enerji geçiş mineralleri pazarı potansiyel olarak oldukça büyüktür. Doğru politikalar ve önlemlerle, bu minerallerin çıkarılması yeni bir sürdürülebilir kalkınma çağı başlatabilir, istihdam olanakları yaratabilir ve ülkelerin yoksulluğunun azaltılmasına katkıda bulunabilir.
Enerji geçiş minerallerinin çıkarılmasıyla ilgili çevresel kaygılar nelerdir?
Madencilik, sürdürülemez bir şekilde yapıldığında çevreyi tahrip edebilir, ormansızlaşma, su kirliliği ve susuzlaştırmaya yol açabilir. Örneğin, yalnızca bir ton lityum çıkarmak için 2 milyon litre su gerekmektedir. Ancak küresel bakır ve lityum üretiminin yaklaşık %50'si su kıtlığı olan bölgelerde yoğunlaşıyor.
Enerji geçiş minerallerini sürdürülebilir bir şekilde çıkarmanın anahtarı nedir?
Enerji geçiş minerallerinin ve metallerinin tedarik edilmesi, üretilmesi ve tüketilmesi sürecinde, ülkelerin; biyolojik çeşitliliği korumaya, yerel nüfusu ve doğayı korumaya ve kirliliği önlemeye yönelik uzun vadeli stratejilere ihtiyacı vardır. Aynı zamanda, bu stratejilerin, değer zinciri boyunca adil bir şekilde fayda paylaşımını öngörmesi önemlidir. Bu, dezavantajlı ve yerel toplulukların geçiş mineralleri endüstrisinden elde edilen zenginliklere erişimini sağlamak anlamına gelir.
Kaynak: UNEP - What are energy transition minerals and how can they unlock the clean energy age? (19 Şubat 2024)
UNCTAD - Technical note on critical minerals - Supply chains, trade flows and value addition (2023)