02.03.2025
Deniz Taşımacılığı: Küresel Ticaretin Belkemiği ve Sürdürülebilirlik Hedefleri
Deniz taşımacılığı, küresel tedarik zincirlerinin merkezinde yer almakta ve dünya ticaretinin büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Kütle bazında tüm bölgesel ticaretin %80’i gemilerle taşınmaktadır. Son kırk yılda, deniz taşımacılığı hem kütle hem de değer açısından büyük bir büyüme göstermiştir.
- 1985-2023 yılları arasında, toplam kargo kütlesi üç katına çıkarken, taşınan malların değeri on kattan fazla artmıştır.
- Ticaretin küresel GSYİH’ye oranı %60’ın üzerine çıkmıştır.
Deniz taşımacılığı, hacimli malların taşınması için en verimli ve maliyet açısından en uygun yöntemdir. Örneğin, bir ton malın 1.000 kilometre boyunca taşınması:
- Gemiyle yaklaşık 4 ABD doları,
- Hava yoluyla 2.000 ABD doları,
- Karayoluyla 300 ABD doları,
- Demiryoluyla 80 ABD doları maliyetindedir.
Bu düşük maliyetler, deniz taşımacılığını küresel ticaretin bel kemiği haline getirmiştir.
Denizcilik Endüstrisinin Evrimi
1980’lerden bu yana deniz taşımacılığı önemli bir dönüşüm geçirmiştir:
- Petrol tankerleri, 1980’de toplam taşınan kütlenin yarısından fazlasını oluştururken, günümüzde bu oran yaklaşık dörtte bire düşmüştür.
- Dökme taşımacılık, toplam taşınan kütlenin %30’unu oluşturarak lider kategori haline gelmiştir (1980’de %20’nin altındaydı).
- Konteyner taşımacılığı, kütle bazında küresel deniz ticaretinin %17’sini, ancak değer bazında %65’ini oluşturarak ticarete hâkim olmuştur.
Konteynerlerde taşınan mallar, genellikle dökme mallara kıyasla ton başına çok daha yüksek bir değere sahiptir. Bu durum, ticaretin emtialardan imalat ürünlerine kaymasıyla ilişkilidir. Özellikle Çin’in üretim merkezi haline gelmesi, küresel değer zincirlerinin yükselişiyle birlikte ticarete konu olan malların değerini artırmıştır.
Gemi İnşası ve Geri Dönüşüm
Asya, gemi inşa endüstrisine hâkimdir. 2023 yılında, dünya genelindeki toplam gemi tonajının:
- %50’den fazlası Çin,
- %28’i Kore,
- %15’i Japonya tarafından inşa edilmiştir.
Bu gemilerin çoğu, diğer ülkelerdeki "yararlanıcı sahipler" olarak bilinen şirketlere satılmaktadır. Gemi sahipliği oldukça çeşitlidir ve hiçbir ülke %15’ten fazla bir paya sahip değildir. AB üye ülkeleri, toplamda yaklaşık dörtte bir paya sahiptir.
Gemi geri dönüşümü ise farklı bir tablo çizmektedir:
- 2023 yılında hizmet dışı kalan gemilerin yaklaşık %80’i Bangladeş ve Hindistan’da geri dönüştürülmüştür.
- Gemi geri dönüşümü, düşük işçilik maliyetleri ve daha az katı düzenlemeler nedeniyle Güney Asya’da genellikle plajlarda yapılmaktadır.
2025 yılında yürürlüğe girmesi beklenen Hong Kong Sözleşmesi, gemilerin güvenli ve çevreye duyarlı bir şekilde geri dönüştürülmesini amaçlamaktadır. Bu sözleşme, 2023 yılında Bangladeş ve Hindistan da dahil olmak üzere yeterli sayıda ülke tarafından onaylanmıştır.
Deniz Taşımacılığının Karbon Emisyonları
Uluslararası deniz taşımacılığı, küresel enerjiyle ilgili CO2 emisyonlarının %2’sini oluşturmaktadır. Gemilerde kullanılan enerjinin neredeyse tamamı, ağır yakıt yağı ve dizel formundaki petrolden gelmektedir.
- 2020 yılında, Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO), yakıtın kükürt içeriğini %3,5’ten %0,5’e düşüren standartları uygulamaya koymuştur. Bu, daha temiz yakıtların kullanımını artırmıştır.
- 2008’den bu yana emisyonlar %10 artmıştır; ancak bu artış, ton-kilometre cinsinden deniz taşımacılığı faaliyetlerindeki %50’lik artıştan çok daha küçüktür.
Bu durum, gemilerin enerji verimliliğinde sağlanan büyük iyileştirmelerden kaynaklanmaktadır.
Konteyner gemileri, CO2 emisyonlarına orantısız bir şekilde daha fazla katkıda bulunmaktadır:
- Konteyner gemileri, toplam deniz taşımacılığı faaliyetlerinin %17’sini oluştururken, emisyonların %25’inden sorumludur.
- Bunun nedeni, konteyner gemilerinin dökme yük gemileri ve petrol tankerlerine kıyasla yaklaşık %30 daha hızlı seyahat etmesi gerekliliğidir.
Deniz Taşımacılığının Geleceği
Deniz taşımacılığı, küresel ticaretin bel kemiği olmaya devam ederken, sürdürülebilirlik ve çevresel etkiler açısından önemli zorluklarla karşı karşıyadır.
- Hong Kong Sözleşmesi, gemi geri dönüşümünde çevreye duyarlı uygulamaları teşvik edecektir.
- Enerji verimliliği ve daha temiz yakıtların kullanımı, deniz taşımacılığının karbon ayak izini azaltmada kritik bir rol oynayacaktır.
- Konteyner taşımacılığı, değer bazında küresel ticarete hâkim olmaya devam ederken, enerji verimliliği ve hız optimizasyonu gibi alanlarda iyileştirmeler gerektirecektir.
Deniz taşımacılığı, düşük maliyetli ve verimli bir ticaret yöntemi olarak küresel ekonomideki yerini koruyacak, ancak çevresel sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmak için yenilikçi çözümler gerekecektir.