Sentetik Tekstil ve İkame Ürünler

Hem sentetik hem de doğal elyaflar veya her ikisinin karışımı, dünya çapında tekstil, moda ve ev içi tasarım endüstrileri tarafından sadece giyim (kısa ürün ömrü) için değil, aynı zamanda mobilya, halı, perde, minder ve yer kaplamaları (uzun ürün ömrü) gibi çok sayıda ev, ofis ve endüstriyel ürün için de yaygın olarak kullanılmaktadır.

Değişen tüketici talepleri, online alışveriş ve diğer faktörlerin yanı sıra "fast fashion" iş modellerinin de etkisiyle küresel tekstil pazarının 2022 yılını %8,3'lük bileşik büyüme oranıyla 575 milyar dolar ile kapadığı tahmin ediliyor.

Sentetik elyaflar, genellikle kimyasal süreçlerle üretilen sentetik malzemelerden yapılır. XIX. yüzyıldan bu yana tekstil endüstrisi, çoğu doğal elyaftan daha ucuz, suya ve kullanıma dayanıklı ve daha kolay seri üretilebildikleri için polyester ve naylon gibi polimerlerden türetilen çok çeşitli sentetik elyaflar üretmektedir. UNCTAD'ın Plastik Ticareti veri tabanına göre 2020 yılında sentetik tekstillerin küresel ihracatı 169 milyar dolar değerinde ve 61,5 milyon ton hacmindeydi.

Doğal lifler, bitkilerden, hayvanlardan ve hatta minerallerden gelen doğal malzemelerden yapılan liflerdir. Bitki bazlı doğal lifler arasında pamuk, keten, jüt, kenevir ve sisal bulunurken, hayvan bazlı doğal lifler arasında ipek ve çeşitli yünler yer alır. Doğal elyaflar yüksek oranda emicilik, sıcaklık, dayanıklılık, biyolojik olarak parçalanabilirlik ve gübreleşebilirlik avantajlarına sahiptir.

Neolitik dönemden beri birçok doğal lif mevcut olmasına rağmen, bu belki de daha fazla mevcut ve yeni malzeme alternatiflerinin ve ürünlerin ortaya çıktığı alan olabilir. Örnek olarak areka yaprakları, muz yaprakları veya gövdeleri, bambu lifleri, deniz yosunu lifleri, bal mumu kaplı kumaş, üzüm atığı, ananas yaprakları sayılabilir.

Elyaf üretimi için daha geniş bir doğal kaynak yelpazesi, sentetik malzemeye kıyasla fiyat ve işlevlerde çok yönlülük, özellikler ve kullanım gibi sorunları giderebilir. Ayrıca, alpaka, kaşmir, deve ve doğal ipek ürünlerinde olduğu gibi birçok doğal elyaf yüksek katma değerli tüketici ürünlerinde oldukça modadır.

Son zamanlarda, daha sürdürülebilir giysilere yönelik tüketici talebi nedeniyle, bazı işletmeler biyokütle ve tarımsal atıklara dayalı daha sürdürülebilir doğal elyafların araştırılmasına ve ürün geliştirilmesine başlamıştır. "Sürdürülebilir giysi" olarak adlandırılan giysilerde biyokütlenin payı pazardan pazara değişebilmekte, minimum oranda biyokütle kullanımı, organik tarım uygulamalarının kullanımı ve sentetik girdilerin hiç kullanılmaması veya düşük oranda karıştırılması gibi bazı katı kriterlere sahip olabilmektedir. Bu akımın bir kanadında muz ve bambu lifleri gibi malzemelerden elde edilen doğal liflerin doğrudan kullanımı (ve bazen de münhasıran kullanımı) yer almaktadır.

Örneğin, bir Filipin şirketi olan Bananatex®, tamamen doğal olarak yetişen Abacá muz bitkilerinden ve doğal boyalardan yapılan dünyanın ilk dayanıklı, teknik kumaşını üretmiştir. Filipin dağlık bölgelerinde sürdürülebilir karma tarım ve ormancılığın doğal ekosistemi içinde yetiştirilen bitki kendi kendine yetmekte ve böcek ilacı, gübre, ekstra su gerektirmemektedir. Bu nitelikler, bir zamanlar erozyona uğrayan alanlarda yeniden ağaçlandırmaya katkıda bulunurken, biyolojik çeşitliliği ve çiftçilerinin ekonomik refahını artırmıştır. Bananatex'in ürünleri arasında hafif, standart ve ağır elyaflar bulunmaktadır.

İsviçre'de Calida® şirketi bambu, kahverengi alg ve selüloz lifleri (örneğin Tencel® teknolojisi ile) dahil olmak üzere mümkün olduğunca sürdürülebilir biyomalzeme liflerine dayalı gece kıyafetleri geliştirmiştir. Ayrıca bazı giysi parçaları için eski balık ağlarından elde edilen %100 geri dönüştürülmüş naylon kullanmaktadır.

Biyokütle bazlı bu elyafların tekstiller için başlıca avantajları arasında; ısının dengelenmesi, antibakteriyel olmaları, hızlı kurumaları, düşük veya hiç alerjik reaksiyon göstermemeleri, biyolojik olarak parçalanabilir ve gübrelenebilir olmaları gösterilebilir. Ayrıca biyoçeşitlilik kaybının azaltılmasına yardımcı olabilir ve tedarik zincirinin alt seviyelerindeki topluluklar için alternatif geçim kaynakları sağlayabilirler.

Bir başka örnek de Peru‘lu bir şirket olan Biopencil® tarafından; yazı yazma şeklimizde devrim yaratmak ve bununla birlikte çevreyi korumak ve balıkçılara yeni iş fırsatları yaratmak için kullanılan deniz yosunu. Şirket ağaçların kesilmesini önlemek için yerel kıyı toplulukları tarafından yetiştirilen ve işlenen yosunlardan çevre dostu bir kalem geliştirdi. "Dünya her yıl 14 milyar kalem tüketiyor. Sadece New York Borsası 2 milyon kalem kullanıyor. Bir ağacın kaleme hazır hale gelmesi 10 ila 14 yıl sürerken, bir tüccarın bir kalemi talaşa dönüştürmesi sadece iki hafta sürüyor.’’

Kaynak: Plastic Pollution - The pressing case for natural and environmentally friendly substitutes to plastics - UNCTAD (2023)