Küresel Ticarette Yaratıcı Ekonominin Yeri

Yaratıcı mal ve hizmet ihracatı, yazılım ile araştırma ve geliştirme hizmetleri ihracatındaki güçlü artış ve bazı yaratıcı ürünlerin dijitalleşmesi sayesinde son birkaç yılda birbirinden ayrışmıştır.

UNCTAD, Birleşmiş Milletler COMTRADE Veri Tabanına bildirilen resmi verileri kullanarak Armonize Sistem (HS) temelinde yaratıcı ürünlerde uluslararası ticareti ölçmektedir. UNCTAD yakın zamanda yaratıcı ürünler listesinin kapsamını gözden geçirip genişletmiş ve verilerin sunum yapısını güncellemiştir. Armonize sistemin 2022 versiyonuna göre, HS 6 basamak düzeyinde tanımlanan ve aşağıdaki alt kategorilere giren 230 yaratıcı ürün bulunmaktadır:

Yaratıcı ürün ihracatı; karantina ve fiziksel alışveriş imkanlarının kısıtlanması nedeniyle COVID-19 salgınından, diğer ürünlere kıyasla çok daha fazla etkilenmiştir. Tüm malların ihracatı 2020'de %7,2 düşerken, yaratıcı malların ihracatı %12,5 azalmıştır. Ancak yaratıcı ürünler 2021'de güçlü bir toparlanma göstermiştir.

2022'de yaratıcı ürün ihracatındaki büyüme %3,1'e gerileyerek, aynı yıl toplam mal ihracatındaki %11,5'lik büyüme oranının çok altında kalmıştır. 2022 yılında, önemli yaratıcı ürün ihracatçıları arasında en yüksek büyüme oranlarını kaydeden ülkeler Birleşik Arap Emirlikleri ( %24,8), Endonezya (%22,5), Vietnam (%20,7), İsviçre (%16,1) ve Amerika Birleşik Devletleri (%15,6) olmuştur.

Çin'de yaratıcı ürün ihracatındaki büyüme, 2021'de %38,3'lük önemli bir artışın ardından 2022'de %4'e düşmüştür.

Yaratıcı endüstriler, uluslararası mal ticaretine önemli bir katkı sağlamaktadır. Dünya yaratıcı ürün ihracatı 2002 yılında 208 milyar ABD dolarından 2022 yılında 713 milyar ABD dolarına yükselmiştir.

Asya, yaratıcı ürünlerin en büyük ihracatçısıdır (2022 yılında 438 milyar ABD doları tutarında yaratıcı ürün ihracatı ile) ve onu Avrupa (211 milyar ABD doları) ve Kuzey Amerika (51 milyar ABD doları) takip etmektedir.

Çin, 2022 yılında küresel yaratıcı ürün ihracatının %35'ini tek başına gerçekleştirerek Asya'nın yaratıcı ürün ihracatını yönlendirmeye devam etmektedir. Latin Amerika ve Karayipler (2022 yılında 8 milyar ABD doları tutarında yaratıcı ürün ihracatı ile), Afrika (2,4 milyar ABD doları) ve Okyanusya (1,6 milyar ABD doları) diğer bölgelere kıyasla çok daha az ihracat yapmaktadır.

Gelişmekte olan ekonomiler, gelişmiş ekonomilere kıyasla daha fazla yaratıcı ürün ihraç etmektedir. 2022 yılında, gelişmekte olan ekonomiler arasında en büyük beş yaratıcı ürün ihracatçısı Çin, Hong Kong (Çin), Hindistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Türkiye olmuştur.

En büyük beş gelişmiş ekonomi ihracatçısı ise Amerika Birleşik Devletleri, İtalya, Fransa, Almanya ve Kore Cumhuriyeti olmuştur.

Yaratıcı ekonomi, en az gelişmiş ülkeler için sürdürülebilir kalkınma ve yapısal dönüşüm sağlayabilecek uygun bir çözüm olabilir. Geçtiğimiz on yıllarda yaratıcı ürün ihracatlarını artırmış olmalarına rağmen, yaratıcı ürünlerde önemli ticaret yapan yalnızca birkaç Asya ve Afrika ülkesi bulunmaktadır. 2022 yılında en az gelişmiş  ülkelerin yaratıcı ürün ihracatı 2,9 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Asya'daki en az gelişmiş ülkeler, özellikle de Kamboçya ve Myanmar; en az gelişmiş ülkelerin toplam yaratıcı ürün ihracatının neredeyse %90'ını oluşturarak yaratıcı ürün ticaretinde öne çıkmaktadır. Bu ülkeler çoğunlukla gelişmiş ekonomilere moda aksesuarları ihraç etmektedir.

Küçük bir grup ülke, küresel yaratıcı ürün ihracatının üçte ikisinden fazlasını gerçekleştirmektedir. Önceki yıllarda olduğu gibi, 2022 yılında da Çin açık ara en büyük yaratıcı ürün ihracatçısı olurken (250 milyar ABD doları), onu Amerika Birleşik Devletleri (46 milyar ABD doları) ve İtalya (39 milyar ABD doları) takip etmiştir. 2020'de dünyanın önde gelen on yaratıcı ürün ihracatçısı listesinde Asya'dan beş, Avrupa'dan dört ve Kuzey Amerika'dan bir ekonomi yer alıyor.

İlk on ihracatçı listesi önceki yıllara kıyasla önemli bir değişiklik göstermemiştir. 2022 yılında Vietnam ilk on listesinden çıkarken Birleşik Arap Emirlikleri listeye girmiştir.

Ayrıca, gelişmekte olan ülkeler arasında Çin, Hong Kong (Çin), Hindistan ve Türkiye'de yaratıcı mal ihracatı toplam mal ihracatının %5'inden fazlasını teşkil etmektedir. Gelişmekte olan ülkeler arasında, Asya ekonomileri yaratıcı ürün ihracatına hakimdir.

Yaratıcı ürünlerde Güney-Güney ticareti geçtiğimiz on yıllarda artış göstermiştir. Ancak, 2022 yılında toplam yaratıcı ürün ihracatının yalnızca %25'ini temsil etmiştir. Bu oran, 2022'de %24,6 olan tüm ürünlerdeki Güney-Güney ticaretinin payıyla neredeyse aynıdır. Güney-Kuzey ve Kuzey-Kuzey ihracatı sırasıyla %34 ve %31 olarak gerçekleşmiştir.

El sanatları ve tasarım ürünleri, yaratıcı ürün ihracatına büyük ölçüde hakimdir. 2022 yılında, el sanatları ve tasarım ürünleri toplam yaratıcı ürün ihracatının %75,6'sını oluştururken, bunu yazılım, video oyunları ve kayıtlı medya ürünleri (%14,1), müzik, performans ve görsel sanatlarla ilgili ürünler (%4,7) ve kitaplar ve yayıncılık ürünleri (%3,7) takip etmiştir.

El sanatları ve tasarım ürünleri kategorisindeki toplam ihracatın %30,3'ünü iç tasarım ürünleri, %25'ini mücevherat, %21,9'unu moda aksesuarları ve %15,1'ini oyuncaklar oluşturmaktadır.

El sanatları ve tasarım ürünleri ile yazılım, video oyunları ve kayıtlı medya ürünleri, gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerde en çok ihraç edilen yaratıcı ürünler olmakla birlikte, bu ekonomiler farklı ürün gruplarını ihraç etmektedir.

Gelişmiş ekonomiler, kitap ve yayıncılık ürünleri (küresel ihracatın %75'i), müzik, performans ve görsel sanatlarla ilgili ürünler (%70) ve kültürel ve doğal miras ürünleri (%77) ihracatına hakimdir. Diğer taraftan  gelişmekte olan ekonomiler tüm el sanatları ve tasarım ürünleri (örneğin, iç mekan, mücevher, moda aksesuarları, oyuncaklar, iplik), yazılım, video oyunları ve kayıtlı medya ürünlerinin ihracatına hakimdir.