Kritik Mineraller ve Temiz Enerji Tedarik Zincirleri: Riskler ve Çözümler

Dünya, daha elektrikleşmiş ve yenilenebilir enerji kaynaklarının ağırlık kazandığı bir enerji sistemine doğru ilerlerken, yeni enerji güvenliği riskleri ortaya çıkmaktadır. Bu durum, politika yapıcıların enerji güvenliği stratejilerini sürekli gözden geçirmesini ve uyarlamasını zorunlu kılmaktadır.

Özellikle, temiz enerji üretim kapasitesinin ve kritik minerallerin madenciliği ile işleme süreçlerinin sınırlı sayıda ülkeye yoğunlaşması, küresel enerji güvenliği açısından ciddi bir endişe kaynağıdır.

Günümüzde temiz enerji teknolojilerinin üretim kapasitesi, büyük ölçüde belirli ülkelerde yoğunlaşmıştır. Örneğin:

• Çin, batarya katot ve anot malzemeleri için küresel üretim kapasitesinin %85-95’ine sahiptir.
• Güneş enerjisi fotovoltaik (PV) üretim kapasitesinin %80’den fazlası Çin’de bulunmaktadır.
• Kobalt, grafit ve nadir toprak elementlerinin küresel işleme kapasitesinin %75-90’ı yine Çin tarafından kontrol edilmektedir.

Bu yoğunlaşma, enerji güvenliği risklerini artırmakta ve tedarik zincirlerini çeşitlendirme ihtiyacını ortaya koymaktadır.

Birçok ülke, yerel temiz enerji üretimini artırmak için çeşitli adımlar atmaktadır. Öne çıkan bazı girişimler şunlardır:

• ABD’nin Enflasyon Azaltma Yasası ve AB’nin Net Sıfır Sanayi Yasası, yerel üretim için büyük teşvikler sunmaktadır.
• 2020’den bu yana dünya genelinde hükümetler tarafından tahsis edilen 2 trilyon ABD doları tutarındaki temiz enerji yatırımlarının yaklaşık %10’u, yerel içerik şartlarını içermektedir.
• Ticaret politikalarında yapılan düzenlemeler, damping karşıtı vergiler ve telafi edici önlemler, temiz enerji üretimindeki ticaretle ilgili endişeleri ele almak için kullanılmaktadır.

Bu politikalar, yerel üretimi artırmayı ve tedarik zincirlerini çeşitlendirmeyi hedeflemektedir.

Tedarik zincirlerini çeşitlendirme çabalarında bazı başarı işaretleri görülmektedir. Örneğin:

• Batarya hücresi üretimi: Avrupa ve ABD’de duyurulan kapasite artışları, 2030 yılına kadar iklim hedefleriyle ilişkili yerel dağıtım ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli olabilir.
• Ancak, rafine bakır, lityum, nikel ve kobalt gibi kritik minerallerin tedarik artışının %50-95’inin, bugün en büyük üretici olan ülkelerde (örneğin Çin ve Endonezya) gerçekleşmesi beklenmektedir.

Bu durum, tedarik zincirlerini çeşitlendirme çabalarının bazı alanlarda sınırlı kaldığını göstermektedir.

Bir diğer önemli endişe, kritik minerallerin arz güvenliği ile ilgilidir. Özellikle bakır ve lityum gibi minerallerde, onaylanmış ve duyurulmuş projelerden gelen arz artışı, beklenen talep artışını karşılamakta yetersiz kalabilir.

• Madencilik projelerinin uzun hazırlık süreleri, arz artışını geciktirebilir.
• Talep tarafında çözümler: Batarya kimyalarındaki değişiklikler ve geri dönüşüm çabalarının artırılması, talebi azaltmada etkili olabilir.

Bu durum, temiz enerji geçişleri açısından yeni riskleri beraberinde getirmektedir.

• Geleneksel yakıtlar: Arz eksikliği durumunda, tüketiciler mevcut ekipmanlarını çalıştırmak için daha yüksek fiyatlarla karşı karşıya kalır.
• Temiz enerji: Arz eksikliği, genellikle yeni ekipmanların maliyetini artırır, ancak mevcut ekipmanların kullanım maliyeti üzerinde hemen bir etkisi olmaz.

Politika yapıcıların, temiz enerjiyle ilgili yeni enerji güvenliği risklerini hafifletmek için proaktif adımlar atması gerekmektedir. Bu adımlar şunları içerebilir:

• Tedarik Zincirlerini Çeşitlendirme: Kritik minerallerin ve temiz enerji teknolojilerinin üretiminde daha fazla ülkenin rol almasını sağlamak.
• Yerel Üretimi Teşvik Etme: Yerel üretim kapasitesini artırmak için teşvikler ve yatırımlar sunmak.
• Geri Dönüşüm Çabalarını Artırma: Kritik minerallerin geri dönüşümünü teşvik ederek talebi azaltmak.
• Yeni Madencilik Projelerini Destekleme: Madencilik projelerinin onay süreçlerini hızlandırmak ve yatırımları artırmak.

Bu stratejiler, temiz enerji geçişini desteklerken enerji güvenliğini artırabilir.

Dünya, temiz enerjiye geçiş sürecinde kritik bir dönemeçten geçmektedir. Kritik minerallerin arz güvenliği, tedarik zincirlerinin çeşitlendirilmesi ve yerel üretimin artırılması, bu geçişin başarısı için hayati öneme sahiptir. Politika yapıcılar, bu riskleri hafifletmek ve temiz enerji geçişini hızlandırmak için stratejik adımlar atmalıdır.

Temiz enerji tedarik zincirlerinin güçlendirilmesi, yalnızca enerji güvenliğini artırmakla kalmaz, aynı zamanda küresel sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmayı da kolaylaştırır.

Kaynak: World Energy Outlook 2024 - IEA