Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi: Potansiyel ve Zorluklar
Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi (AfCFTA), 1,4 milyar insanı ve 3 trilyon ABD dolarını aşan bir gayri safi yurt içi hasılayı (GSYİH) bir araya getirerek, kıtanın ekonomik entegrasyonunda tarihi bir adım atmaktadır. Bu anlaşma, 30 milyon insanı aşırı yoksulluktan kurtarma ve günlük 5,50 ABD dolarından daha az kazanan 68 milyon kişinin gelirini artırma potansiyeline sahiptir (Dünya Bankası, 2020). Ancak bu potansiyelin tam anlamıyla hayata geçirilebilmesi için Afrika’nın tarife dışı önlemleri (NTMs) ele alması gerekmektedir.
Tarife Dışı Önlemler (NTMs) Nedir?
Tarife dışı önlemler, ticaretin önündeki en büyük engellerden biridir. Bu önlemler arasında:
- Doğrudan tarife dışı engeller (NTBs): Kotalar, fiyat kontrolleri ve otomatik olmayan lisanslar gibi ithalatı sınırlayan politikalar.
- Sağlık ve bitki sağlığı önlemleri (SPS): İnsan, bitki ve hayvan sağlığını korumayı amaçlayan düzenlemeler.
- Teknik ticaret engelleri (TBT): Ürünlerin teknik standartlara uygunluğunu sağlamak için uygulanan kurallar yer alır.
UNCTAD ve Dünya Bankası (2018) verilerine göre, NTMs’nin maliyetleri mevcut tarifelerden birkaç kat daha yüksektir. Bu nedenle, Afrika Birliği üye devletleri, “tarife dışı engellerin kademeli olarak ortadan kaldırılması” ve “TBT ve SPS önlemleri alanında iş birliğinin artırılması” taahhüdünde bulunmuşlardır (AfCFTA Anlaşması Mal Ticareti Protokolü Madde 2.2).
Tarife Dışı Önlemler ve Ekonomik Etkileri
NTBs, ithal malların miktarını veya fiyatını doğrudan etkileyen ticaret politikası araçlarıdır. Örneğin, kotalar ve yasaklamalar bu kategoriye girer. AfCFTA kapsamında en yaygın NTB’ler, otomatik olmayan lisanslar ve ithalat yasaklarıdır.
UNCTAD tarafından yapılan analizler, NTB’lerin tarımsal gıda sektöründe ad valorem eşdeğer maliyetlerinin yalnızca %0,4, imalat sektöründe ise %2,3 olduğunu göstermektedir. Ancak bu düşük oranlar, NTB’lerin yaygınlık oranlarının düşük olmasından kaynaklanmaktadır. NTB’lerin mevcut olduğu durumlarda, maliyetler oldukça yüksektir:
- Tarımsal gıda sektöründe: %38
- İmalat sektöründe: %14
AfCFTA’nın NTB raporlama ve izleme mekanizması, bu engellerin ortadan kaldırılmasını hedeflemektedir. Ancak bu mekanizmanın etkinliği, hükümetlerin tam bağlılık göstermesine ve güven oluşturulmasına bağlıdır.
Teknik Önlemler: SPS ve TBT
Düzenleyici Uyum ve İş Birliği
Teknik önlemler, kamu politikası hedefleri nedeniyle tamamen ortadan kaldırılamaz. Ancak düzenleyici uyum, bu önlemlerin maliyetlerini azaltmak ve ticareti teşvik etmek için uygulanabilir bir yol sunmaktadır. AfCFTA ve DTÖ anlaşmaları, şeffaflık, düzenleyici iş birliği ve iyi düzenleyici uygulamalar öngörmektedir. Ancak Afrika’da şeffaflık eksikliği, ticaret maliyetlerini artıran önemli bir faktördür. Tüm zorunlu düzenlemelerin çevrimiçi ve ücretsiz olarak yayımlanması, bu maliyetleri önemli ölçüde azaltabilir.
Düzenleyici uyum, uluslararası ve bölgesel standartların benimsenmesiyle sağlanabilir. Örneğin:
- SPS önlemleri için: Codex Alimentarius, Uluslararası Bitki Koruma Sözleşmesi (IPPC) ve Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (WOAH) standartları.
- TBT’ler için: Afrika Standardizasyon Organizasyonu (ARSO) standartları.
ARSO’nun tahıl ve baklagiller için önerdiği standartlar, Afrika’nın ihtiyaçlarına uygun bir strateji izlemekte ve uluslararası standartlarla büyük ölçüde uyumlu bir yapı sunmaktadır.
Ekonomik Faydalar
Araştırmalar, düzenleyici uyumun ekonomik refahı artırma potansiyelini doğrulamaktadır. TBT ve SPS önlemlerinin maliyetleri %30-40 oranında azaltılabilir. CGE simülasyonları, Afrika içi düzenleyici uyumun ekonomik refahı 3,4 milyar ABD doları artırabileceğini göstermektedir. Eğer tarımsal gıda sektörlerinde Codex-IPPC-WOAH standartları takip edilirse, bu fayda 7,1 milyar ABD dolarına kadar çıkabilir.
Bu senaryoda:
- Afrika içi ticaret: %6 oranında artış.
- Tarımsal gıda ürünleri: 850 milyon ABD doları ek ihracat.
- Sanayi ürünleri: 2,8 milyar ABD doları ek ihracat.
Özellikle işlenmiş tarımsal ürünler ve sanayi sektöründe makine, ekipman ve temel ilaçlar, bu büyümenin ana itici güçleri olacaktır.
Sonuç olarak Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi (AfCFTA), kıtanın ekonomik entegrasyonunu ve yapısal dönüşümünü desteklemek için büyük bir fırsat sunmaktadır. Ancak bu potansiyelin tam anlamıyla hayata geçirilebilmesi için:
- Tarife dışı önlemlerin azaltılması,
- Düzenleyici uyumun sağlanması,
- Şeffaflığın artırılması gerekmektedir.
AfCFTA’nın sunduğu mekanizmalar ve uluslararası standartlara uyum, Afrika içi ticareti artırarak kıtanın ekonomik refahını önemli ölçüde yükseltebilir.
Kaynak: Non-tariff measures and deep regulatory integration in the African Continental Free Trade Area - UNCTAD