Dijitalleşme ve Emtia Bağımlılığı: Ekonomik Çeşitlilik İçin Çözümler

Bir ülkenin ihracat gelirlerinin en az %60’ını emtia sektöründen elde etmesi, o ülkenin emtia ihracatına bağımlı olarak sınıflandırılmasına neden olur. 2018-2019 yıllarında, gelişmekte olan ülkelerin yaklaşık üçte ikisi bu kategoriye girerken, gelişmiş ülkelerde emtia bağımlılığı oranı yalnızca %13 olarak kaydedilmiştir. Bu durum, emtia bağımlılığının özellikle gelişmekte olan ülkeler için önemli bir sorun olduğunu ortaya koymaktadır.

Emtia bağımlılığı, yalnızca ekonomik bir durum değil, aynı zamanda bir dizi yapısal sorunun göstergesidir. Bu sorunlar arasında şunlar yer alır:

• Yavaş Ekonomik Büyüme: Emtia bağımlılığı, ekonomik çeşitliliğin eksikliği nedeniyle büyümeyi sınırlayabilir.
• Makroekonomik İstikrarsızlık: Emtia fiyatlarındaki dalgalanmalar, emtia bağımlı ülkelerin ekonomilerini kırılgan hale getirir.
• Düşük İnsani Gelişme: Gelir dağılımındaki eşitsizlikler ve sosyal kalkınma eksiklikleri, emtia bağımlı ülkelerde yaygındır.
• Hollanda Hastalığı: Emtia ihracatına aşırı bağımlılık, diğer sektörlerin gelişimini engelleyebilir.
• Siyasi ve Ekonomik Yönetişim Sorunları: Zayıf yönetişim, emtia bağımlılığı ile ilişkili sorunları daha da derinleştirebilir.

COVID-19 gibi küresel şoklar, emtia bağımlı ülkeleri daha fazla etkileyerek bu kırılganlıkları gözler önüne sermiştir.

Kısa vadede, uluslararası emtia fiyatlarındaki değişiklikler, yeşil enerji kaynaklarının gelişimi veya stratejik emtiaların keşfi gibi faktörler, bir ülkenin emtia bağımlılığı durumunu etkileyebilir. Ancak uzun vadeli analizler, ülkelerin genellikle emtia bağımlılığı durumlarında uzun süre kalma eğiliminde olduklarını göstermektedir.

1995-2018 yılları arasında yapılan bir araştırma, emtia bağımlı olmayan ülkelerin %95’inin bu statüsünü koruduğunu, emtia bağımlılığı yüksek ülkelerin ise %92 oranında aynı kategoride kaldığını ortaya koymuştur. Bu durum, emtia bağımlılığından kurtulmanın zorluğunu ve bu bağımlılığın yapısal bir sorun olduğunu göstermektedir.

Daha yüksek inovasyon ve teknolojik gelişme, emtia bağımlı ülkelerin ekonomik çeşitliliğini artırarak bu bağımlılıktan kurtulmalarına yardımcı olabilir. Ekonometrik analizler, düşük teknoloji seviyelerinin emtia bağımlılığı ile güçlü bir şekilde ilişkili olduğunu göstermektedir. Teknolojik yeteneklerin artırılması, emtia bağımlılığı ile ilişkili kırılganlıkları azaltabilir ve ekonomik kalkınmayı destekleyebilir.

Teknolojik gelişmelerin sağlayabileceği avantajlar:

• Ekonomik Çeşitlilik: Teknoloji, emtia dışı sektörlerin gelişimini teşvik ederek ekonomik çeşitliliği artırır.
• Katma Değer Yaratma: Emtia sektöründe katma değer yaratılmasını sağlar ve gelirlerin ülke içinde kalmasına yardımcı olur.
• İhracatın Dönüşümü: İhracatın, emtia odaklı bir yapıdan daha sofistike ürünlere yönelmesini sağlar.

Araştırmalar, emtia bağımlılığı ile tarım ürünleri, mineraller (cevherler ve metaller) ve yakıtlar gibi üç ana emtia grubunun ihracat payları arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğunu göstermektedir. Özellikle mineral ihracatına bağımlı ülkelerde bu ilişki daha güçlüdür. Bu durum, emtia bağımlılığı ile ilgili sorunların daha çok maden ve yakıt ihracatına bağımlı ülkelerde yoğunlaştığını ortaya koymaktadır.

Bu ülkelerde, madenler genellikle yabancı firmaların hakim olduğu kapalı sektörlerde kullanılmaktadır. Bu nedenle, emtia bağımlı ülkeler, değer zinciri boyunca gelir yaratma, iş yaratma ve vergi geliri elde etme gibi avantajlardan yeterince yararlanamamaktadır.

Emtia bağımlılığı sorununu ele almanın en etkili yollarından biri, imalat sektörünün geliştirilmesidir. İmalat sektörü, emtiaları girdi olarak kullansın ya da kullanmasın, ekonomik çeşitlenmeye ve katma değer yaratılmasına katkıda bulunur.

Kosta Rika Örneği:

Kosta Rika, tarım ve madencilik odaklı bir ekonomiden imalat odaklı bir ekonomiye dönüşerek bu alanda başarılı bir örnek sunmaktadır. Bu dönüşüm, güçlü bir siyasi irade, uzun vadeli bir kalkınma vizyonu ve sabırlı bir uygulama stratejisi ile mümkün olmuştur.

Emtia bağımlılığı, gelişmekte olan ülkeler için önemli bir yapısal sorun olmaya devam etmektedir. Ancak, dijitalleşme ve teknolojik gelişmeler, bu bağımlılığı azaltmak ve ekonomik çeşitliliği artırmak için güçlü bir araç sunmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler, şu adımları atarak emtia bağımlılığını azaltabilir:

• Teknolojik Ekosistemin Geliştirilmesi: İnovasyon ve teknolojiye yatırım yaparak emtia dışı sektörlerin gelişimini teşvik etmek.
• Katma Değer Yaratma: Emtia sektöründe katma değer yaratacak politikalar benimsemek.
• İmalat Sektörüne Yatırım: İmalat sektörünü geliştirerek ekonomik çeşitliliği artırmak.
• Uzun Vadeli Stratejiler: Güçlü bir siyasi irade ve uzun vadeli kalkınma vizyonu ile sürdürülebilir bir ekonomik dönüşüm sağlamak.

Dijitalleşme ve inovasyon, emtia bağımlı ülkelerin ekonomik kırılganlıklarını azaltarak daha sürdürülebilir ve çeşitli bir ekonomik yapıya geçiş yapmalarını sağlayabilir. Bu dönüşüm, yalnızca ekonomik büyümeyi değil, aynı zamanda sosyal kalkınmayı da destekleyecektir.