PESTEL Analizi ile Dış Ticarette Risklere Bakış

Uluslararası ticaret taraflara potansiyeli yüksek getiriler ve rekabet gücünü artırma fırsatları sunarken diğer taraftan -geniş bir yelpazede- risk unsurlarını da bünyesinde barındırır. Hiçbir dış ticaret işlemi; İhracatçı gönderdiği malın/hizmetin ödemesini almadan, İthalatçı ise ödemesini yaptığı malı/hizmeti teslim almadan, tamamlanmış sayılmaz.

Dış ticaret işlemlerinde ihracatçı ve ithalatçı açısından değerlendirildiğinde iki temel risk vardır. Bu riskler; İhracatçı açısından; ithalatçı tarafından teslim alınan malın bedelinin ödenmemesidir. İthalatçı açısından ise; ödemesini yaptığı malı teslim alamama riskidir.

Bu iki temel riskin beraberinde, dış ticaret işlemleri pek çok farklı riski daha bünyesinde barındırır. Bu riskleri doğuran faktörler aşağıdaki başlıklar ile özetlenebilir:

ülke riski içerisinde değerlendirilebilecek risk konuları arasında yer alır.

Politik riskler: Hükümet değişiklikleri zamanla her ülkede yaşanabilir. Hükümet değişiklikleri ile birlikte; ticaret anlaşmaları ve siyasi sistemlerde değişikliğe gidilmesi de muhtemeldir. Taraflar böyle durumlarda halihazırda ellerinde olan sözleşmeleri iptal etmeye veya yeniden müzakere etmeye hazırlıklı olmalıdır.

Farklı dil ve kültürler: İngilizce her ne kadar uluslararası ticaretin resmi dili kabul edilse de anlama derecesi ülkeden ülkeye, kurumdan kuruma ve/veya kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Dilin kullanımının farklı yorumlanmasından kaynaklanabilecek yanlış anlamalar daha sonraki aşamalarda önemli anlaşmazlıklara neden olabilir. Ülkeler arasındaki kültürel farklılıklar da beraberinde farklı hassasiyetler getirebilir ve bu faktörler dış ticaret işlemlerinde potansiyel tuzaklardır. Dış pazarlara açılma hedefi olan bir firmanın, ürün veya marka ismi belirlerken bile çok dikkatli davranması gerekir. Ürün isminin akıllarda kalabilecek ve telaffuzunun kolay olması önemlidir. Diğer taraftan ürün isminin farklı kültürlerde veya dillerde neler çağrıştırdığının araştırılması ve olumsuz çağrışımlara neden olacak isimlerin kullanılmaması önerilir.

Teknoloji ile ilgili riskler: Her ülkenin teknoloji kullanımı konusunda farklı yasal gereklilikleri ve uygulamaları vardır. Siber güvenlik ve BT güvenliği sorunları bazı ülkelerde farklı şekilde yönetilebilir veya mevcut teknoloji seviyeleri farklı olabilir. İletişim, ticarette önemli bir bileşendir. Dolayısıyla teknolojik ilerleme düzeyleri ve yasal gereklilikler günümüzde dikkate alınması gereken riskler arasındadır.

Çevresel riskler: Aşağıdaki hususlar özellikle nihai tüketicilerin hassasiyetleri de göz önünde bulundurulduğunda dikkate alınması ve sorgulanması gereken konular arasında yer alır: Üretim yöntemleri - Tüketilen malların çevre dostu bir şekilde üretilmesini gerektiren yasalar var mı? Sürdürülebilir politikalar - İklim değişikliği ile mücadele ve/veya çevrenin korunması ile ilgili düzenlemeler var mı?

Ekonomik riskler: Ekonomik riskler, bir ülkenin kilit ekonomik göstergeleri olan büyüme oranları, faiz oranları ve istihdam gücü ile birlikte değerlendirilebilir. Ekonomik krizle mücadele eden bir ülkede yerleşik olan bir firma ile yapılacak ticaret ise ödeme şekline de bağlı olarak risk barındıracaktır.

Alıcının ödeme yapamaması veya ödeme yapmak istememesi; satıcı açısından ticari bir risktir: Alıcı firma; nakit akışı sorunu, mali durumunun kötüleşmesi veya daha kötü bir senaryoda iflas etmesi nedeniyle ödeme yapamayabilir.

Bir alıcının malların teslimini kabul etmek istememesi de yine satıcı açısından risktir ve bunun birçok nedeni olabilir. Örneğin, teslim edilen malın kalitesi veya miktarında sözleşme şartlarına aykırı bir durum söz konusu olabilir, alıcı malları sipariş ederken stoklarının güncel durumunda ihtiyaca göre bir tahmin hatası yapmış olabilir ve malların bir kısmının veya tamamının artık gerekli olmadığını fark ederek malları teslim almaktan vazgeçebilir veya uluslararası piyasada söz konusu malın fiyatında bir düşüş yaşanabilir ve alıcı fiyat indirimine gitmek için malları teslim almak istemeyebilir.

Satıcının sözleşmeye konu malı veya hizmeti teslim edemiyor olması, geç teslim etmesi veya istenen kalitede teslim edemiyor olması ise alıcı açısından ticari bir risktir.

Bu senaryolardan herhangi biriyle karşı karşıya kalan taraf; malların yeniden satışından kar elde edemeyebilir veya stok/ hammadde eksikliği nedeniyle müşterilere karşı sözleşme yükümlülüklerini yerine getiremeyebilir.

Dış ticaret işlemlerinde taraflar çoğu zaman kendi yerel döviz cinsinden farklı bir döviz cinsinde sözleşme imzalamak zorunda kalırlar.

Ticari ilişkide kullanılacak döviz cinsini genelde tarafların pazarlık gücü belirler. Petrol gibi bazı emtialar ise alıcının veya satıcının bulunduğu ülkenin yerel döviz cinsine bakılmaksızın genellikle uluslararası piyasada ABD doları cinsinden işlem görürler. Bu nedenle, her iki taraf da kaçınılmaz olarak kendi yerel döviz cinsinden farklı bir döviz cinsi ile işlem yapmak zorunda kalabilirler ve bu durum beraberinde kur riskini getirir.

Para birimlerin değerleri sürekli olarak dalgalanırlar, birbirlerine karşı güçlenir ve/ veya zayıflarlar. Bir döviz kuru yukarı veya aşağı yönde hareket ettiğinde beklenmedik bir kar veya zarar ortaya çıkması da kaçınılmazdır.

Pazarlık gücü: Kullanılan para birimi seçimi büyük ölçüde taraflar arasındaki göreceli pazarlık gücüne bağlı olarak belirlenir. Satıcının pazarlık gücü yüksek ise ödemenin satıcının para biriminde yapılması muhtemeldir. Alıcı güçlü bir pazarlık pozisyonunda ise bunun tersi geçerli olacaktır.

Uluslararası ticarette, yurt içi ticarete kıyasla malların nihai varış yerlerine taşınması genellikle daha uzun sürer. Bunun nedeni, mesafelerin genellikle çok daha fazla olmasıdır.

Diğer taraftan bir mal nihai varış yerine ulaşana kadar birden fazla araca yüklenip boşaltılmak zorunda kalınabilir ve yine coğrafi konumlara bağlı olarak birden fazla taşıma şeklinin kullanılması kaçınılmaz olabilir.

Bu zorunluluklar, malların nakliye sırasında hasar görmesi veya üzerinde oynanması gibi ek riskleri de beraberinde getirir. Bu riskleri bertaraf etmek için en etkili yol, malların taşıma sırasında karşılaşabileceği tüm riskler göz önünde bulundurularak sigorta ettirilmesidir. Yine risklerin alıcı ve satıcı arasında hangi noktadan itibaren el değiştirdiği ve sorumlulukların neler olduğu taraflarca iyi anlaşılmalıdır.

Bu konuda alıcı ve satıcı ICC tarafından yayımlanan INCOTERMS kurallarından uygun olan teslim şeklini kullanmalı ve söz konusu INCOTERMS’in içerdiği sorumluluk ve yükümlülüklere hakim olmalıdır.

PESTEL modeli; dış faktörlerin söz konusu bir ticaret işlemi üzerinde ne tür etkileri olabileceğini belirlemek için kullanılan uluslararası bir analiz modelidir. Bu analiz metodunda tarafların ticari ilişkiye girmeden önce aşağıdaki başlıklarda bazı soruları sorarak karşılaşabilecekleri muhtemel riskleri değerlendirmeleri beklenir.