INCOTERMS 2020’de Kritik Sorular : Taşıyıcı ve Teslim Anı

F grubu (FOB, FCA, FAS) ve C grubu (CFR, CPT, CIF) teslim şekillerinde,

• malların gemiye yüklenmesi,
• taşıyıcıya tevdi edilmesi veya
• taşıyıcının tasarrufuna bırakılması,

malların satıcı tarafından alıcıya teslim edildiği anı ifade eder.

Bu teslim anı, aynı zamanda hasarın satıcıdan alıcıya geçtiği andır. Yani, malların gemiye yüklenmesi veya taşıyıcıya teslim edilmesiyle birlikte, malların kaybolması ya da zarar görmesi durumunda sorumluluk artık alıcıya aittir.

Bu nedenle, F ve C terimlerinde teslim anı, hem ticari hem de hukuki açıdan kritik bir öneme sahiptir.

Taşımanın karayolu, demiryolu, havayolu veya deniz yolu gibi farklı ayaklarını üstlenen birden çok taşıyıcının yer aldığı durumlarda, taşıyıcının kim olduğunun belirlenmesi büyük önem taşır.

Satıcı, tüm taşıma zincirinin sorumluluğunu üstlenecek tek bir taşıyıcı ile taşıma sözleşmesi yaparsa, bu tür sözleşmeler "kesintisiz taşıma sözleşmeleri" olarak adlandırılır ve bu durumda herhangi bir sorun yaşanmaz. Ancak, böyle bir "kesintisiz taşıma sözleşmesi" yapılmadığında (örneğin CIP veya CPT kuralları kullanıldığında), mallar farklı taşıyıcılara tevdi edilebilir.

Örneğin:

• Mallar, sonrasında bir deniz yolu taşıyıcısına sevk edilmek üzere, bir karayolu veya demiryolu taşıyıcısına teslim edilebilir.
• Deniz yolu taşımalarında, mallar okyanus taşıyıcısına sevk edilmeden önce bir nehir taşıyıcısına veya küçük tonajlı bir kısa mesafeli besleyici gemiye teslim edilebilir.

Bu gibi durumlarda şu kritik soru ortaya çıkar:

• Satıcı malları alıcıya ne zaman teslim etmiş olur?
• Malları ilk taşıyıcıya tevdi ettiği anda mı, yoksa ikinci veya üçüncü taşıyıcıya tevdi ettiği anda mı?

Yukarıdaki sorunun cevabını vermeden önce, belirtilmesi gereken önemli bir husus vardır. Her ne kadar taşıyıcı, çoğu durumda satıcı veya alıcının (tarafların C'li bir Incoterms kuralı mı yoksa F'li bir Incoterms kuralı mı seçtiklerine bağlı olarak) taşıma sözleşmesi yaptığı bağımsız bir üçüncü kişi olsa da, satılan malların taşımasını bizzat satıcı veya alıcının üstlendiği durumlarda böyle bir kişi hiç olmayabilir.

Bu duruma, özellikle satıcının malları varma yerinde alıcıya teslim etmek için kendi taşıma aracını kullanabileceği D'li terimlerde (DAP, DPU, DDP) daha sık karşılaşılır. Bu nedenle, Incoterms 2020 kuralları, D'li terimlerde satıcının taşıma sözleşmesi yapma veya taşımayı ayarlama (örneğin, taşımayı kendi taşıma aracıyla gerçekleştirme) yükümlülüğünü düzenler.

Yukarıda sorulan soru sadece bir "taşıma" sorusu değildir; aynı zamanda önemli bir "satış" sorusudur. Soru, taşıma sırasında zarar gören malların satıcı ve alıcısının hangi taşıyıcıyı dava edeceği değildir. Buradaki asıl satış sorusu şudur:

Malların satıcıdan alıcıya taşınması için birden fazla taşıyıcının söz konusu olduğu durumlarda, malların taşıyıcıya tevdi edilmesi, alıcı ve satıcı arasındaki taşıma zincirinin hangi noktasında teslim ve hasarın geçiş anına işaret eder?

Birden fazla taşıyıcının kullanıldığı durumlarda, taşıyıcılar arasındaki ilişki ve satıcı ve/veya alıcının bu taşıyıcılarla olan ilişkisi, birden fazla farklı taşıma sözleşmesinin hükümlerine dayandığından, süreç karmaşık hale gelebilir. Bu gibi zincirleme taşıma sözleşmelerinin söz konusu olduğu durumlarda, taşıyıcılardan biri (örneğin, taşımanın sadece karayolu ayağını üstlenen taşıyıcı), denizyolu taşıyıcısı ile taşıma sözleşmesi yapmak da dahil olmak üzere satıcının temsilcisi olarak hareket edebilir.

Incoterms 2020 kuralları, tarafların sözleşmelerinde FCA (Free Carrier) terimini seçtiği durumlarda bu soruya açık bir cevap sunar. FCA terimine göre:

• Teslim, satıcının malları satış sözleşmesinde kararlaştırılan yer veya noktada, alıcı tarafından tayin edilen taşıyıcıya tevdi ettiği anda gerçekleşir.
• Bu nedenle, satıcı malların kararlaştırılan teslim noktasına taşınması için bir karayolu taşıyıcısı ile anlaşsa bile, hasar, satıcının malları kendi anlaştığı taşıyıcıya tevdi ettiği anda değil, malların alıcı tarafından tayin edilen taşıyıcının tasarrufuna bırakıldığı anda geçer.

Bu nedenle, FCA satışlarında teslim yeri ve noktasının mümkün olduğunca açık bir şekilde belirtilmesi büyük önem taşır.

Benzer bir durum, FOB (Free on Board) satışlarda da geçerlidir. Malların alıcı tarafından tayin edilen gemiye taşınması için satıcının küçük tonajlı bir besleyici gemi veya mavna ile anlaşma yapması halinde:

• Incoterms 2020 kuralları, teslimin mallar alıcı tarafından tayin edilen taşıyıcının gemisine yüklendiği anda gerçekleşeceğini öngörür.

Bu açıklamalar, FCA ve FOB terimlerinde teslim ve hasarın geçişi ile ilgili süreçlerin daha net anlaşılmasını sağlar. Teslim yeri ve taşıyıcı seçiminin sözleşmelerde açıkça belirtilmesi, taraflar arasındaki olası uyuşmazlıkların önlenmesi açısından kritik öneme sahiptir.

C'li terimlerde (CPT, CIP, CFR, CIF) teslim ve hasarın geçişi, farklı hukuk sistemlerinde farklı sonuçlar doğurabilir ve bu durum süreci daha karmaşık hale getirebilir.

CPT (Carriage Paid To) ve CIP (Carriage and Insurance Paid To) terimlerinde, en azından bazı hukuk sistemlerinde, taraflarca bir teslim noktası belirtilmedikçe, satıcının malları tevdi ettiği ilk taşıyıcı, teslimin gerçekleştiği nokta olarak kabul edilebilir. Bu durumda:

• Alıcı, satıcı ile ilk veya sonraki taşıyıcılar arasında yapılan sözleşmesel düzenlemeler hakkında bilgi sahibi değildir.
• Alıcının tek bildiği, malların kendisine taşınmakta olduğudur ve taşıma, alıcının bildiği kadarıyla, malların satıcı tarafından ilk taşıyıcıya teslim edildiği anda başlar.
• Bunun sonucu olarak, hasar, malların ilk taşıyıcıya teslim edildiği o erken aşamada satıcıdan alıcıya geçer.

Benzer bir durum, CFR (Cost and Freight) ve CIF (Cost, Insurance and Freight) terimlerinde de geçerlidir. Örneğin:

• Satıcı, malların kararlaştırılan yükleme limanına sevk edilmesi için küçük tonajlı bir besleyici gemi veya mavna ile anlaşabilir.
• Bazı hukuk sistemlerinde, teslimin kararlaştırılan yükleme limanında mallar gemiye yüklendiği anda gerçekleştiği kabul edilebilir.

Bu tür bir yaklaşım, alıcı açısından zorlayıcı sonuçlar doğurabilir. Örneğin:

• CPT ve CIP satışlarda, hasar, mallar ilk taşıyıcıya tevdi edildiğinde satıcıdan alıcıya geçer.
• Bu aşamada alıcı, mallarda oluşacak ziya ve hasara ilişkin sorumluluğun ilgili taşıma sözleşmesi uyarınca ilk taşıyıcıya ait olup olmadığını bilmez.
• Alıcı, taşıma sözleşmesine taraf değildir, üzerinde herhangi bir kontrolü yoktur ve hükümlerini bilmez.
• Buna rağmen, mallar ilk taşıyıcıya teslim edildiği andan itibaren, alıcı hasarı üstlenmek durumunda kalır.

Alıcı, bu aşamada muhtemelen ilk taşıyıcıdan zararını tazmin edemeyecek olsa da, mallara ilişkin tüm riskleri üstlenmek zorunda kalabilir.

C'li terimlerde teslim ve hasarın geçişi, taraflar arasında açık bir şekilde belirlenmediği takdirde, alıcı açısından önemli riskler yaratabilir. Bu nedenle, Incoterms 2020 kuralları çerçevesinde teslim noktası ve hasarın geçişi ile ilgili detayların sözleşmelerde açıkça belirtilmesi büyük önem taşır.