Tarife Dışı Tedbirler ve Veri Paylaşımı Yapan Kurumlar

Ülkeler; gelişmekte olan, düşüşe geçen ya da stratejik öneme sahip endüstrilerin ve yenilenemeyen kaynakların korunması, haksız rekabetin önlenmesi, işsizliğin düşürülmesi, çevrenin korunması vb. nedenlerle dış ticaret politikalarının bir parçası olarak çeşitli tedbirler alabilirler. Dış ticareti korumaya yönelik bu önlemler geniş bir politika önlemleri alanını kapsar ve aşağıdaki şekilde iki geniş kategoride ele alınabilir:

Birinci grup önlemler; gümrük vergileri, kotalar ve fiyat kontrol önlemleri gibi geleneksel korumaya yönelik politikaları içerir.

İkinci grup önlemler ise; Tarife Dışı Tedbirlerdir. Genel bir tanımla tarife dışı tedbirler; uluslararası mal ticareti, ticareti yapılan miktarlar veya fiyatlar veya her ikisi üzerinde potansiyel olarak ekonomik bir etkiye sahip olabilecek olağan gümrük tarifeleri dışındaki politika önlemleridir.

Bu tür tarife dışı tedbirler; diğer taraftan politika yapıcılar, ithalatçılar, ihracatçılar ve tedarikçiler için de beraberinde büyük zorluklar getirmektedir. Pek çok tarife dışı tedbirlerin temel amacı halk sağlığını, güvenliğini veya çevreyi korumaktır. Ancak bu tedbirler; üretim gereksinimlerine uyum süreci ve prosedürel maliyetler nedeniyle ticareti önemli ölçüde ve olumsuz yönde etkilemekte.

Tarife dışı tedbirlerin uluslararası ticaretteki rolü ve önemi arttıkça; bu tedbirlere ilişkin sistematik, tutarlı ve karşılaştırılabilir verilere olan talep de buna bağlı olarak artmaktadır.

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD), Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü, Uluslararası Ticaret Merkezi (ITA), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı, Birleşmiş Milletler Sanayi Geliştirme Organizasyonu, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO); ortak bir çalışma ile tarife dışı tedbirlerin belirlenmesi ve sınıflandırılması için çalışmalar yapmaktadır. İlk kez 2012 yılında tarife dışı tedbirlerin sınıflandırması yapılmıştır ve sınıflandırmanın son versiyonu 2019 yılında yayımlanmıştır.

Uluslararası Tarife Dışı Önlemler Sınıflandırması, farklı önlem kategorilerini kapsayan 16 bölümden oluşmaktadır.

İlk 15 bölüm ithalatla ilgili tarife dışı tedbirler (yani bir ülkenin ithal edilen ürünlere dayattığı gereklilikleri) son bölüm ise ihracatla ilgili önlemleri (yani bir ülkenin ihraç ettiği ürünlerde dayattığı gereklilikler) kapsamaktadır. Sınıflandırma içerisinde ayrıca teknik önlemler ve teknik olmayan önlemler arasında bir ayrım yapılmıştır.

Teknik önlemler; SPS önlemleri ve TBT’nin yanı sıra sevkiyat öncesi denetimleri ve diğer formaliteleri içerir ve çoğunlukla insan, bitki ve hayvan sağlığının, ulusal güvenliğin veya çevrenin korunması gibi kamu politikası hedeflerini gerçekleştirmeyi amaçlar.

Teknik olmayan önlemler, anti-damping ve telafi edici vergiler, kotalar ve otomatik olmayan ithalat lisansı ve fiyat kontrolleri ve tarife dışı önlemler dahil olmak üzere koşullu ticareti koruyucu önlemler gibi geleneksel ticaret politikaları dahil olmak üzere bir dizi politikayı kapsar.

UNCTAD ve birçok ortağı tarafından derlenen tüm veriler TRAINS (Trade Analysis and Information System) veri tabanında toplanmaktadır. Bu veritabanı, 100’den fazla ülkeyi ve dünya ticaretinin yüzde 90’ını kapsayan; tarife dışı tedbirler hakkında halka açık en eksiksiz bilgi veri tabanı haline geldi ve ülkeler arası karşılaştırma yapılabildiği için de şeffaflık sağlıyor.

Diğer taraftan UNCTAD, tarife dışı tedbirler konusunda veri sağlayan diğer kuruluşlar ile de işbirliği yaparak TRANS sistemindeki verileri paylaşmaktadır.

Üç ana portal aşağıdaki gibidir:

Üç portal da verileri TRAINS (Trade Analysis and Information System) veri tabanından almasına rağmen hedef kitleleri farklıdır.

2021 yılında Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı, TRAINS portalının yeni bir sürümünü yayınladı. Portaldaki tarife dışı tedbirlere ilişkin veriler; sorunsuz ve güncel bilgilerin sağlanması amacıyla ana veri tabanından gerçek ve eş zamanlı olarak alınıyor.

Kullanıcılar herhangi bir ücret ödemeden verilere serbestçe erişebiliyor.

İthalatçılar ve ihracatçılar, etkileşimli çizelgeler aracılığıyla belirli ürünler için (anahtar kelimeler veya GTİP ürün kodları kullanarak) hedef pazarlarındaki tarife dışı tedbirleri ve ürün ile ilgili teknik gereklilikleri karşılaştırabilir, büyük veri setlerine erişebilir ve altı haneli Harmonize Sistem düzeyinde tüm tarife dışı tedbirleri içeren dosyaları indirebilir. Aramalar; tarife dışı tedbirleri uygulayan ülkeye, etkilenen pazarlara, etkilenen ürünlere veya tarife dışı tedbir türlerine göre özelleştirilebilir.

Bu portal, Birleşmiş Milletler Comtrade veri tabanından uluslararası mal ticareti ile birlikte TRAINS’den de tarifeler ve tarife dışı tedbirler hakkında veri sağlar.

Portal, UNCTAD ve Dünya Bankası tarafından ortaklaşa yönetilmektedir.

Portal kapsamındaki veriler daha çok istatistiksel analizlere yöneliktir ve toplu olarak indirilebilir.

Bu portal, Uluslararası Ticaret Merkezi, UNCTAD ve DTÖ tarafından ortaklaşa yönetilen çok kurumlu bir girişimdir. Hedef kitle daha çok mikro işletmeler ve küçük ve orta ölçekli işletmelerdir ve amaç bu hedef kitle için pazar araştırmalarını basitleştirmektir.

Global Trade Help Desk, üç kuruluştan elde edilen mevcut verilerin yanı sıra; African Development Bank, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Inter-American Development Bank, World Bank ve World Customs Organization verilerinden de yararlanmaktadır.

Dünya genelinde ithal edilen ürünlerin toplam değerinin yaklaşık %80’ini oluşturan ürünlerin %60’ı, en az bir tarife dışı tedbire tabidir. Başka bir deyişle, ithal edilen her ürün için ortalama üç farklı tarife dışı tedbir uygulanmaktadır. Benzer şekilde, ihraç edilen ürünlerin üçte biri de ihracatçı ülkeler tarafından belirlenen tarife dışı tedbirlere tabidir.

Gelişmiş ülkeler, ithal ettikleri ürünlere, gelişmekte olan veya en az gelişmiş ülkelere kıyasla daha fazla düzenleme getirmektedir. Özellikle bitki ve insan sağlığını korumaya yönelik önlemler ile teknik engeller, gelişmiş ülkelerde daha sık uygulanmaktadır. Ancak, gelişmiş ülkeler ihracatlarını diğer ülke gruplarına göre daha az düzenlemektedir.

Tarife dışı tedbirler, tüm ülkelerde en çok tarım ve gıda sektöründe uygulanmaktadır. Bu tedbirlerin en yaygın kullanılan türü ise teknik düzenlemeler ve kısıtlamalardır. Teknik bariyerler, ürün gruplarının %40’ını etkilerken, bu ürünler dünya ithalat hacminin %70’ini oluşturmaktadır.